«Η καταστροφή μιας Κοσμοπολίτικης Πόλης»

Φόρο τιμής στη Σμύρνη και στην ιδέα του κοσμοπολιτισμού που συμβόλιζε μέχρι την τραγική καταστροφή της, αποτίει η σκηνοθέτης Μαρία Ηλιού, με το ντοκιμαντέρ, «Σμύρνη: Η καταστροφή μιας Κοσμοπολίτικης Πόλης, 1900-1922», το οποίο προβάλλεται από σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς.

Παράλληλα, από αύριο (14/1) εγκαινιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Κουμπάρη, η ομότιτλη φωτογραφική έκθεση που συνοδεύει την ταινία.

Το ντοκιμαντέρ της Μαρίας Ηλιού προέκυψε μετά από πολύχρονη έρευνα της ίδιας σε αρχεία και ιδιωτικές συλλογές, σε συνεργασία με ιστορικούς. Από την βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, από τα Πανεπιστήμια Πρίνστον και Χάρβαρντ, το Αυτοκρατορικό Πολεμικό Μουσείο, το Ίδρυμα Αλμπερτ Καν και άλλα ιδρύματα της Ευρώπης και της Αμερικής.

Οι επίμονες «ανασκαφές» της σκηνοθέτιδας έφεραν στο φως άγνωστα, μικρής διάρκειας φιλμ και φωτογραφίες, τα οποία ενσωμάτωσε στην ταινία της. Η προκυμαία της Σμύρνης, το ανθηρό εμπόριο, ο πλούτος της, οι εθνικές ομάδες που απάρτιζαν το μωσαϊκό του πληθυσμού της Σμύρνης, Έλληνες, Αρμένιοι, λεβαντίνοι, εβραίοι και μουσουλμάνοι.

Τα πλούσια προάστιά της πόλης, οι δραστηριότητες των κατοίκων της, η πλούσια πολιτιστική ζωή που συνόδευε την ανθηρή οικονομική κατάσταση. Η χαρά της ζωής που λίγα χρόνια αργότερα κατέληξε στην τραγωδία.

Το ντοκιμαντέρ διάρκειας 87 λεπτών, δένει τους μεγάλους άξονες της Ιστορίας με οικογενειακές αφηγήσεις ανθρώπων επόμενων γενεών, υπογραμμίζοντας την διάθεσή τους να δώσουν, χωρίς εθνικισμούς αλλά και χωρίς αποσιωπήσεις, στο πλατύ κοινό, Έλληνες και ξένους, να καταλάβουν τι ήταν η Σμύρνη.

Η Μαρία Ηλιού, εγγονή της Αντιγόνης Μεταξά και κόρη της Λήδας Κροντηρά, είναι δεύτερης γενιάς Σμυρνιά από την πλευρά του πατέρα της, Ανδρέα Ηλιού.

Γεγονός που εξηγεί την εμμονή της να κάνει μια ταινία για τη Σμύρνη: «Από τα πρώτα χρόνια της ζωής μου η Σμύρνη με στοίχειωνε» λέει η σκηνοθέτης «Υπήρχε παντού στη ζωή μας, στο διαμέρισμα της οδού Σόλωνος όπου μεγάλωνα. Υπήρχε στις κουβέντες μας, στα όνειρά μας και στους εφιάλτες μας. Η αποδοχή του διαφορετικού, οι καινούργιες ιδέες, η μουσική, τα γέλια αλλά και η νοσταλγία για το μαγικό τόπο που περιέγραφε ο πατέρας μου, υπήρχε με κάθε τρόπο στην καθημερινότητά μας. Καμιά άλλη πόλη στη γη δεν ήταν τόσο μοναδική.

Η ευκαιρία για την ταινία, της δόθηκε πριν από λίγα χρόνια, όταν στην Αμερική, την ίδια περίοδο δούλευε για το βραβευμένο στη συνέχεια ντοκιμαντέρ «Το Ταξίδι. Το Ελληνικό Όνειρο στην Αμερική» (παρουσιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη το 2007). Τότε η σκηνοθέτης ανακάλυψε άγνωστο κινηματογραφικό και φωτογραφικό υλικό με θέμα τη Σμύρνη.

Επιστημονικός σύμβουλος του ντοκιμαντέρ είναι ο ιστορικός Αλέξανδρος Κιτροέφ. Στην ταινία συμμετέχει επίσης ο Τζίλς Μίλτον (συγγραφέας του βιβλίου Χαμένος Παράδεισος), ο καθηγητής πολιτικής ιστορίας Θάνος Βερέμης, η Βικτώρια Σολομωνίδη (δεύτερης γενιάς με καταγωγή από τη Σμύρνη), η Ελένη Μπαστέα καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Νιού Μέξικο , τρίτης γενιάς με καταγωγή από τη Σμύρνη και ο γεννημένος στη Σμύρνη Ζακ Ναλμπατιάν, αρμενικής καταγωγής.

«Δεν πρέπει να ξεχνάμε αυτό που ήταν η Σμύρνη» λένε οι ομιλητές του ντοκιμαντέρ. Μια κοσμοπολίτικη πόλη, όπου ζούσαν αρμονικά οι εθνότητές της. Κι ότι επίσης, οι αναμνήσεις και τα τραύματα είναι κοινά και στις δύο πλευρές του Αιγαίου», προσθέτει η Λέιλα Νεϋζί, ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, η οποία καταθέτει τη μαρτυρία της στην ταινία.

Το ντοκιμαντέρ «Σμύρνη: Η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης,1900-1922» συμπαραγωγή της εταιρείας Πρωτέας και της ΕΡΤ, θα προβληθεί από την ΕΤ1, την Κυριακή 29 του μηνός, στις 10 το βράδυ.

Την έκθεση στο Μπενάκη, θα διαδεχθεί από τις 11 Μαρτίου η έκθεση, σε επιμέλεια πάλι Μαρίας Ηλιού, «Η ανταλλαγή πληθυσμών ανάμεσα στην Τουρκία και στην Ελλάδα 1923».